Podkowa Leśna jesienią 2

Dziś zapraszam Państwa na drugą część opowieści o Podkowie Leśnej. Ta niezwykła miejscowość ma krótką, ale bardzo ciekawą historię. Poniższy tekst opisujący dzieje Miasta-Ogrodu pochodzi ze strony internetowej miasta www.podkowalesna.pl 

Opis okraszony jest moimi zdjęciami, które zrobiłem m.in. w ogrodzie otaczającym kościół parafialny oraz w jego najbliższej okolicy.

Dobra brwinowskie wraz z folwarkiem Wilhelmów (później nazywanym Podkową Leśna) należały jeszcze w początkach XIX wieku do Księcia Michała Hieronima Radziwiłła, wojewody wileńskiego. W 1852 r. całość kupił Józef Wilhelm Szmidecki. W 1861 r. majątek ten sprzedał Stanisławowi Lilpopowi, który ustalił sukcesje na tym majątku dla swego nieletniego syna Stanisława Wilhelma Lilpopa. Według podziału administracyjnego Królestwa Polskiego dobra te leżały w Guberni Warszawskiej, w powiecie błońskim. Po Stanisławie Lilpopie, który zmarł w 1866r. majątkiem gospodarowała w imieniu swego nieletniego syna żona Stanisława Lilpopa - Joanna z Petzoldów Lilpopowa .Stopniową parcelację dóbr brwinowskich rozpoczęto już na początku ostatniej ćwierci XIX w. Z roku 1876 pochodzi „Plan części dóbr Ziemskich Brwinów, w Guberni Warszawskiej, w powiecie błońskim wyłączonej spod zabezpieczenia pożyczki Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego”. Następne parcelacje na terenie dóbr Brwinów (1898 r.) objęły Letnisko Węgrzynek, przylegające od północy do późniejszej kolonii Brwinów Borki.

Stanisław Lilpop zamiłowany myśliwy, po osiągnięciu pełnoletności przekształca południową część swego majątku na gospodarstwo leśne. Wytycza polanki dla saren, zakłada bażanciarnie, wycina dukty i linie leśne. W 1909 r. po sprzedaży terenów brwinowskich nastąpiło oddzielenie hipoteczne gruntów dóbr Podkowa Leśna od księgi hipotecznej Brwinów i od tego momentu w źródłach historycznych pojawia się nazwa Podkowa Leśna. W 1911r. dokonano pomiaru gruntów na terenie oznaczonym jako Podkowa Leśna. Jest to najwcześniejszy znany nam, szczegółowy plan całości terenów późniejszej Podkowy Leśnej. Jedynym i niepodzielnym właścicielem tych terenów jest w tym czasie Stanisław Wilhelm Lilpop – syn Stanisława (i późniejszy teść Jarosława Iwaszkiewicza - dopisek autora bloga). Znane są jego zamiary by jeszcze przed pierwszą wojna światową przekształcić dobra podkowiańskie w Miasto – Ogród. I wojna światowa przerywa te działania, można do nich było powrócić dopiero po zakończeniu działań wojennych.

W 1922 r. w ramach konsorcjum przemysłowego „Siła i Światło” powstała spółka akcyjna „Elektryczne Koleje Dojazdowe”, zainteresowana budową elektrycznej trakcji kolejowej przez dobra podkowiańskie. W dniu 9 kwietnia 1925r. powstaje spółka pod nazwą „Miasto-Ogród Podkowa Leśna, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością” w skład której wchodzą: Stanisław Lilpop jako właściciel gruntów, konsorcjum „Siła i Światło” oraz Bank Związku Spółek Zarobkowych. Spółka ta kupiła od Stanisława Lilpopa majątek pod nazwą hipoteczną „Podkowa Leśna” o powierzchni 522 mórg „wraz z lasem, zadrzewieniem i budynkami na tym obszarze”.

Jeszcze w 1925 r. projekt planu miasta wykonał na zamówienie Spółki znany warszawski architekt i urbanista Antoni Jawornicki. W 1927 r. nastąpiło uroczyste otwarcie pierwszego odcinka „Elektrycznych Kolei Dojazdowych” – z Warszawy do Grodziska. W grudniu 1927 r. Spółka „Miasto-Ogród Podkowa Leśna” zostaje rozwiązana. W myśl nowej umowy, każdy z trzech głównych, b. udziałowców Spółki Miasto - Ogród Podkowa Leśna staje się integralnym właścicielem części jej dawnego majątku w stosunku: Stanisław Lilpop - 40 %, „Siła i Światło” - 36 % i Bank Związku Spółek Zarobkowych - 24 %. Powołany zostaje Zarząd Dóbr Podkowa Leśna, który ma się zajmować zagospodarowaniem terenu i sprzedażą działek przyszłym mieszkańcom i realizacją ich interesów. M. in Zarząd Dóbr na terenie parku miejskiego już na przełomie lat 20 /30 XX w. buduje dla obecnych i przyszłych mieszkańców Kasyno Obywatelskie, dziś zwane „Pałacykiem”. 

W 1930 r. zatwierdzono statut Stowarzyszenia Miłośników Miasta – Ogrodu Podkowy Leśnej – pierwszej organizacji obywatelskiej w mieście. W kwietniu 1933 r. Stowarzyszenie zmieniło nazwę na Towarzystwo Przyjaciół Miasta – Ogrodu Podkowa Leśna i w niezmienionej formie przetrwało do września 1939 r.

W 1934 r. Podkowa Leśna otrzymuje status gromady należącej do gminy Helenów powiatu błońskiego, lecz mieszkańcy nie zgodzili się z tym posunięciem, uważając że zrównuje ono ich Miasto-Ogród z wsią. Jeszcze w roku 1938 r. apelowali do ministra spraw wewnętrznych, gen. Dr Felicjana Sławoja-Składowskiego o przyznanie Podkowie miejskich przepisów budowlanych. Nie uregulowany status miejscowości wstrzymywał jednak jej rozwój. Liczba mieszkańców Podkowy do końca okresu międzywojennego wynosi ok. 1700 osób, wśród których znajduje się wielu artystów i literatów, w tym m.in. Jarosław Iwaszkiewicz, Benedykt Hertz, Irena Krzywicka, Jan Skotnicki i wielu innych.

1 września 1939 r. na Podkowę spadają bomby niemieckie, przeznaczone zresztą dla Warszawy. Okres wojny 1939-44 to szeroka działalność konspiracyjna obejmująca działanie oddziałów zbrojnych, udział w małym i dużym sabotażu, kolportaż prasy podziemnej, szkolenia wojskowe, ubezpieczanie istniejących stacji nadawczych. Zrzuty ludzi, broni i amunicji przyjmowane były na zrzutowisku „Osowiec” pod Książenicami i w Lesie Młochowskim. Podkowa wraz z miejscowościami leżącymi na trasie Komorów – Milanówek zyskała wtedy nazwę „małego Londynu” – ze względu na miejsce pobytu i spotkań władz Polski podziemnej. Po upadku Powstania Warszawskiego Podkowa Leśna przyjmuje tysiące warszawskich wygnańców Okres ten to piękna karta w historii miasta i jego mieszkańców.

17 stycznia 1945 r. Niemcy opuszczają Podkowę Leśną. Nowe komunistyczne władze ogłaszają obowiązek rejestracji członków podziemia, zdania broni i zakaz słuchania audycji z Londynu. Następnego dnia szkoła w Podkowie rozpoczyna jawne nauczanie. W 1951 r. w Podkowie Leśnej powstaje samodzielna parafia (do tej pory Podkowa należała do parafii Brwinów). Proboszczem zostaje jej dotychczasowy rektor ks. Franciszek Barański, który pełnił tą funkcję od 1945 roku, w którym to zastąpił on wielce zasłużonego dla powstania Podkowy Leśnej, jej pierwszego duszpasterza ks. Bronisława Kolasińskiego. W 1964 r. parafię obejmuje ksiądz Leon Kantorski, dzięki któremu kościół podkowiański stał się ośrodkiem skupiającym młodzież i nie tylko (msze beatowe, ruchy Oazowe w tym specyficzna podkowiańska ich forma - grupy „Świetlików” - których autor bloga był kiedyś członkiem), otwartym na jej nowatorskie propozycje. Od roku 1991 ksiądz Leon Kantorski jest na emeryturze, mieszka na plebani w Podkowie. 1 stycznia 1969 r. Podkowie Leśnej nadano status miasta.

W maju 1980 r. ma miejsce dziesięciodniowa głodówka w kościele w Podkowie Leśnej w imię solidarności z więzionymi za walkę o wolność słowa, a okresie „ stanu wojennego” kościół podkowiański jest miejscem wielu niezależnych i pro patriotycznych, kulturalnych i społecznych działań inicjowanych przez działający tu od roku 1982 r. Parafialny Komitet Pomocy Bliźniemu. Niezależnie od tego w wielu podkowiańskich domach i mieszkaniach powstają niezależne wydawnictwa, działają nielegalne drukarnie, ukrywają się osoby zagrożone aresztowaniem.

W 1981 r. Podkowa Leśna zostaje wpisana do rejestru zabytków ze względu na niepowtarzalny układ urbanistyczny, zabudowę i zieleń miasta – ogrodu. Jest wiec nasze miasto zabytkiem techniki – urbanistyki i architektury.

Na przełomie lat 80-tych i 90-tych działa w Podkowie Komitet Obywatelski. Jego delegaci gremialnie wygrywają pierwsze wolne samorządowe wybory. Zarówno burmistrz miasta Jadwiga Piwońska (1990-1998), jak i burmistrz Andrzej Kościelny (2002-2010) byli jednymi z jego współzałożycieli.

W 1989 r. – po kilkudziesięciu latach przymusowej przerwy podejmuje działalność Towarzystwo Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowa Leśna. Od tego czasu na terenie miasta działa ok. 20 zarejestrowanych organizacji pozarządowych, kwitnie działalność społeczna, obywatelska i kulturalna prowadzona przez szereg lokalnych stowarzyszeń i instytucji.

Obecnie Podkowę zamieszkuje blisko 4000 mieszkańców, na ok. 1400 nieruchomościach o charakterze mieszkaniowym, spośród których zdecydowana większość jest zabudowana. Oryginalny układ urbanistyczny miasta do dzisiaj nie uległ zmianom i nasze miasto jest najlepiej zachowaną w Polsce realizacją idei miasta-ogrodu wg. koncepcji Ebenezera Howarda.

Opracowano na podstawie "Przewodnika po Podkowie Leśnej", autorstwa Anny Żukowskiej – Maziarskiej, wydanego w roku 2003 nakładem Towarzystwo Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowa Leśna.

Ostateczne opracowanie i konsultacja historyczna - Oskar Koszutski, Członek Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Miasta-Ogrodu.